Co to jest hipercholesterolemia, jakie są objawy i jak dobrać leki?

Im wyższe stężenie cholesterolu we krwi, tym wyższe ryzyko pojawienia się schorzeń układu sercowo-naczyniowego, w tym udaru mózgu i zawału serca. Nawet 20 milionów pacjentów w Polsce może mieć za wysoki poziom cholesterolu. Czy wysoki poziom cholesterolu może dawać objawy? Jakimi lekami na hipercholesterolemię dysponujemy obecnie?

Co to jest hipercholesterolemia?

Hipercholesterolemia to stan, w którym mamy do czynienia z nieprawidłowym, wysokim poziomem cholesterolu w osoczu krwi. W organizmie człowieka cholesterol transportowany jest w połączeniu ze specjalnymi białkami, tworząc z nimi kompleksy, nazywane lipoproteinami.

Wyróżniamy lipoproteiny o małej gęstości, czyli LDL, nazywane „złym cholesterolem” oraz lipoproteiny o dużej gęstości, czyli HDL – tak zwany „dobry cholesterol”. HDL odpowiada za transport cholesterolu z tkanek obwodowych do wątroby, dzięki czemu umożliwia obniżanie jego stężenia.

Diagnozując hipercholesterolemię, zwracamy uwagę przede wszystkim na stężenie frakcji LDL. Wysokie stężenie LDL prowadzi do rozwoju miażdżycy naczyń, co zwiększa ryzyko poważnych schorzeń takich, jak choroba niedokrwienna serca, zawał serca i udar mózgu.

Jak zdiagnozować hipercholesterolemię?

Postawienie rozpoznania hipercholesterolemii wymaga wykonania badania laboratoryjnego, nazywanego lipidogramem. Pozwala ono na ocenę stężenia poszczególnych rodzajów lipidów w osoczu krwi. Panel lipidowy wykonuje się z krwi żylnej. Lipidogram dostarcza nam informacji na temat stężenia frakcji HDL, frakcji LDL, cholesterolu całkowitego oraz trójglicerydów.

Uważa się, że u osób zdrowych, nieobciążonych schorzeniami przewlekłymi stężenie frakcji LDL nie powinno przekraczać 115 mg/dl. Jednak literatura naukowa nie określa jednego punktu odcięcia dla stężenia LDL, które uznawane jest za prawidłowe. Pożądana wartość LDL zależy od schorzeń współistniejących oraz oszacowanego ryzyka zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych w ciągu 10 lat.

Lekarz może wyliczyć takie ryzyko na podstawie informacji na temat danego pacjenta (wiek, płeć, skurczowe ciśnienie tętnicze, stężenie cholesterolu całkowitego, nikotynizm). Posiadając te dane, możliwe jest oszacowanie ryzyka zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych z wykorzystaniem karty SCORE.

Hipercholesterolemia, a stężenia cholesterolu

Posługując się kartą SCORE oraz przeprowadzając z pacjentem wywiad, lekarz może ocenić, jakie stężenie cholesterolu frakcji LDL jest bezpieczne u danej osoby i do jakiego poziomu należy dążyć podczas leczenia. W przypadku ryzyka sercowo-naczyniowego:

• bardzo dużego – docelowe stężenie LDL wynosi < 55 mg/dl;
• dużego–  docelowe stężenie LDL wynosi < 70 mg/dl;
• umiarkowanego –  docelowe stężenie LDL wynosi < 100 mg/dl;
• małego –  docelowe stężenie LDL wynosi < 115 mg/dl.

Hipercholesterolemia – przyczyny

Za hipercholesterolemię odpowiada najczęściej nakładanie się na siebie czynników genetycznych i towarzyszące temu nieprawidłowe odżywanie. Mowa tutaj przede wszystkim o spożywaniu dużej ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, które znajdują się m.in. w tłuszczach pochodzenia zwierzęcego.

Inne przyczyny hipercholesterolemii to:

• defekt pojedynczego genu – mutacja pojedynczego genu to rzadka przyczyna hipercholesterolemii, nazywanej w tym przypadku hipercholesterolemią rodzinną;
• schorzenia przewlekłe takie, jak:
• niedoczynność tarczycy;
• przyjmowanie niektórych leków (m.in. sterydów, progestagenów);
• przewlekła niewydolność nerek;
• niektóre schorzenia wątroby;
• zespół Cushinga;
• jadłowstręt psychiczny.

Hipercholesterolemia w przebiegu innych chorób przewlekłych nazywana jest hipercholesterolemią wtórną, z kolei ta, która uwarunkowana jest przez defekty genów i nieprawidłową dietę – hipercholesterolemią pierwotną.

Hipercholesterolemia – objawy

Niestety, najczęstsza hipercholesterolemia, a więc ta uwarunkowana wielogenowo nie daje charakterystycznych objawów klinicznych. Bardzo często jest tak, że pierwsze objawy wynikają z chorób, do których doprowadziło podwyższone stężenia cholesterolu (mowa tutaj o schorzeniach takich, jak choroba niedokrwienna serca, objawiająca się bólami dławicowymi w obrębie klaki piersiowej, czy miażdżyca tętnic kończyn dolnych, związana z ich bólami).

Objawy kliniczne możemy obserwować w przypadku hipercholesterolemii rodzinnej (warunkowanej przez defekty pojedynczego genu). W tym przypadku mogą występować:

• żółtaki– nazywane również kępkami żółtymi. Są to grudki, pojawiające się na skórze, będące efektem odkładania się cholesterolu. Obserwujemy je najczęściej na powiekach, rzadziej w obrębie prostowników palców, czy ścięgna Achillesa;
• rąbek starczy rogówki – ma postać białawej obwódki wokół tęczówki, co wynika z odkładania się cholesterolu w obrębie struktur oka.

Hipercholesterolemia – leczenie i farmakoterapia

Hipercholesterolemię można leczyć z powodzeniem, stosując farmakoterapię. Leki na obniżenie cholesterolu są lekami na receptę. W leczeniu podwyższonego poziomu cholesterolu stosuje się:

• statyny(np. atorwastatyna, rozuwastatyna, simwastatyna)-  są to leki pierwszego wyboru. Skutecznie obniżają poziom LDL, dzięki czemu zmniejszają ryzyko pojawienia się miażdżycy i schorzeń z nią związanych. Statyny zmniejszają wytwarzanie cholesterolu w wątrobie, a co więcej, powodują wychwytywanie frakcji LDL z krwi. Leki te stabilizują blaszkę miażdżycową, dzięki czemu zmniejszają ryzyko poważnych incydentów sercowo-naczyniowych – m.in. zawału serca;

• ezetymib– lek obniżający stężenie cholesterolu poprzez hamowanie jego wchłaniania w jelitach. Ezetymib stosuje się łącznie ze statynami u pacjentów z bardzo wysokim poziomem cholesterolu, zaś jako jedyny lek, gdy pacjent nie toleruje statyn. W porównaniu do statyn, lek ten słabiej obniża poziom cholesterolu;

• inhibitory PCSK9 (ewolokumab, alirokumab) – są to stosunkowo nowe leki, których mechanizm działania polega na blokowaniu specjalnych receptorów PCSK9, co prowadzi z kolei do zwiększenia na powierzchni komórek wątroby ilości receptorów LDL. Im więcej receptorów LDL na hepatocytach, tym więcej „złego cholesterolu” ulegnie metabolizmowi w wątrobie, a w konsekwencji mniej go będzie w osoczu krwi;

• żywice jonowymienne (np. cholestyramina) – leki te nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, ale wiążą tam kwasy żółciowe. Spadek poziomu kwasów żółciowych zwiększa w wątrobie wydzielanie enzymu, który przekształca cholesterol do kwasów żółciowych. Dzięki temu więcej cholesterolu frakcji LDL wychwytywane jest przez komórki wątroby, co prowadzi do obniżenia jego poziomu we krwi. Żywice jonowymienne są zazwyczaj stosowane łącznie ze statyną lub ezetymibem.  

Jak zapobiegać hipercholesterolemii?

Aby zapobiegać rozwojowi hipercholesterolemii, warto wprowadzić do swojego życia kilka zdrowych nawyków:

• regularna aktywność fizyczna – w profilaktyce chorób układu krążenia zalecany jest wysiłek fizyczny o umiarkowanej intensywności, co najmniej przez 30 minut przez 5 dni w tygodniu;
• unikanie palenia papierosów;
• stosowanie odpowiedniej diety – warto unikać produktów bogatych w kwasy tłuszczowe (izomery trans), które znajdują się w dużych ilościach w produktach piekarniczych i cukierniczych. Co więcej, wskazane jest zastępowanie nasyconych kwasów tłuszczowych (znajdujących się w produktach pochodzenia zwierzęcego), kwasami tłuszczowymi nienasyconymi (ich duże ilości znajdziemy m.in. w oliwie, produktach pochodzenia roślinnego). Korzystny wpływ na obniżanie poziomu LDL mają również produkty bogate w błonnik, a więc warzywa i owoce, a także produkty zbożowe.

Podsumowanie

Zdrowy styl życia jest nie tylko sposobem na zapobieganie hipercholesterolemii, ale również ważnym elementem, wspomagającym farmakoterapię. Nie warto bagatelizować podwyższonego poziomu cholesterolu, gdyż jest to jeden z ważniejszych czynników, sprzyjającym zawałowi serca i udarowi mózgu.