Zaburzenia hormonalne są zjawiskiem rozpowszechnionym w obrębie populacji osób płci żeńskiej. Przyczyny prowadzące do ich wystąpienia są różnorodne, jednak do pełnego zrozumienia problemu konieczne jest poznanie mechanizmów, które leżą u podstaw wszelkich hormonalnych zależności występujących w ciele kobiety.
Spis treści
Jakie hormony płciowe wpływają na ciało kobiety?
Najważniejszymi, wzajemnie sprzężonymi elementami osi hormonalnej są podwzgórze, przysadka i jajniki. Podwzgórze odpowiedzialne jest za wydzielanie gonadoliberyny (GnRH), białka stymulującego przysadkę do wydzielania gonadotropin, czyli hormonu luteinizującego (LH) oraz folikulotropowego (FSH). Te dwie substancje wpływają bezpośrednio na jajnik, a ich zmienne w cyklu menstruacyjnym stężenia odpowiadają za charakterystyczne dla poszczególnych jego faz oscylacje poziomów estradiolu oraz progesteronu.
Czynnościowy brak miesiączki i zaburzenia funkcji podwzgórza
Gonadoliberyna wydzielana jest przez podwzgórze w sposób pulsacyjny. Proces ten jest kontrolowany przez szlak kisspeptyna-neurokinina B-dynorfina. Najczęściej występującym zaburzeniem dotyczącym tej części osi podwzgórze-przysadka-jajnik jest czynnościowy brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego (functional hypothalmic ammenorhea, FHA). Do tej sytuacji klinicznej dochodzi w następstwie znacznej utraty masy ciała, wysiłku fizycznego o nadmiernej intensywności lub silnego stresu. Mechanizm wpływu bodźca stresowego na zahamowanie podwzgórza nie jest jeszcze w pełni poznany, jednak przypuszcza się, iż duże znaczenie ma działanie endorfin, ich sekrecja stymulowana jest przez kortykoliberynę, której aktywność wzrasta w następstwie aktywacji osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Proces ten jest fizjologiczną odpowiedzią organizmu na stresor. Do grupy endorfin należy wcześniej wspomniana dynorfina, której hamujący na pulsacyjne wydzielanie GnRH wpływ udokumentowano w przebiegu badań naukowych. Aktywacja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza prowadzi także do supresji wydzielania TSH (thyroid stimulating hormone), a w konsekwencji do zmniejszenia aktywności hormonów tarczycy w surowicy krwi. Dochodzi również do wystąpienia funkcjonalnej hiperprolaktynemii, która upośledza pulsacyjne uwalnianie hormonu luteinizującego. Wynikiem tej patologii są zaburzenia rekrutacji i dojrzewania pęcherzyka dominującego oraz anowulacja. Efektem hiperprolaktynemii może być również niewydolność ciałka żółtego prowadząca do uniemożliwienia implantacji zarodka w jamie macicy. Niedobór tkanki tłuszczowej jest kolejną przyczyną zaburzeń gospodarki hormonalnej. Leptyna, białko będące produktem wytwarzanym przez adipocyty, czyli komórki tłuszczowe, wpływa na metabolizm neuronów odpowiedzialnych za wytwarzanie kisspeptyny, która stymuluje pulsacyjne uwalnianie gonadoliberyny. Niedożywienie, podobnie jak długotrwałe narażenie na psychiczny bodziec stresowy, prowadzi do wzrostu koncentracji CRH i endorfin w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Niedostateczna masa ciała promuje przemianę tyroksyny (T4) do jej nieaktywnej formy, odwrotnej trójjodotyroniny (rT3). Należy jednak pamiętać, że FHA dotyczyć może zarówno kobiet o niedostatecznej masie ciała, jak i tych, u których niedożywienie i niedowaga nie występują. Intensywny wysiłek fizyczny łączy w sobie przetrwały stres i niedostateczną zawartość tkanki tłuszczowej i jest sumą konsekwencji tych dwóch stanów. Wszystkie powyżej opisane procesy prowadzą do redukcji kosztów energetycznych ponoszonych przez organizm.
Podstawą leczenia funkcjonalnego podwzgórzowego braku miesiączki jest eliminacja przyczyny prowadzącej do tego stanu klinicznego, czyli normalizacja masy ciała, redukcja stopnia intensywności wysiłku fizycznego, zmniejszenie narażenia na bodźce stresowe. Istnieje również możliwość zastosowania leczenia farmakologicznego, jednak do włączenia hormonalnej terapii estroprogestagenami konieczne jest osiągnięcie minimalnej prawidłowej wartości BMI, czyli 17-18 kg/m2.
Zaburzenia funkcji przysadki
Przysadka odpowiada za uwalnianie hormonu luteinizującego oraz folikulotropowego. Proces ten jest wynikiem oddziaływania gonadoliberyny na komórki gonadotropowe znajdujące się w jej przednim płacie. Upośledzenie pełnionej przez nią funkcji może być skutkiem zniszczenia jej struktury w wyniku toczącego się procesu rozrostowego w obrębie siodła tureckiego. Najczęstszym typem nowotworu spotykanym w tej okolicy jest prolactinoma, guz aktywny hormonalnie. Jego obecność manifestuje się objawami typowymi dla hiperprolaktynemii (obniżenie popędu seksualnego, mlekotok, osteopenia, osteoporoza), a niekiedy również, w przypadku występowania ucisku na skrzyżowanie wzrokowe, ograniczeniem pola widzenia. Szczególnym przypadkiem uszkodzenia przysadki jest jej poporodowa martwica, czyli zespół Sheehana. Do zaburzeń uwalniania gonadotropin prowadzą również niedoczynność tarczycy, choroba i zespół Cushinga, niewydolność nadnerczy i wrodzony przerost nadnerczy. Terapia zaburzeń hormonalnych pochodzenia przysadkowego oparte jest na leczeniu choroby podstawowej.
Zaburzenia funkcji jajnika
Zaburzenia hormonalne mające swe źródło w samym jajniku wiążą się z niedostateczną lub nadmierną produkcją hormonów płciowych, co wynikać może z toczącego się w jego obrębie procesu neoplastycznego. Wzrastający guz niszczy niekiedy miąższ narządu, co prowadzi do hipogonadyzmu hipergonadotropowego. Wiele nowotworów wywodzących się z jajnika charakteryzuje się aktywnością hormonalną i objawia się poprzez pojawianie się cech związanych z występowaniem patologicznie dużych stężeń poszczególnych hormonów płciowych. Inną przyczyną prowadzącą do zaburzeń hormonalnych, mającą swe źródło w gonadach, jest zespół policystycznych jajników (PCOS), objawiający się przede wszystkim hiperandrogenizacją i nieregularnymi cyklami miesiączkowymi. Głównym narzędziem stosowanym w diagnostyce przydatków jest USG, a leczeniem często zajmuje się chirurg. W przypadku PCOS stosuje się leczenie hormonalne.
Patologie tarczycy
Równie ważną dla homeostazy hormonalnej strukturą jest tarczyca. Jej funkcja również kontrolowania jest na poziomie podwzgórza i przysadki, ale patologie jej dotyczące wiążą się głównie z komórkami budującymi jej miąższ. Najczęściej spotykaną u kobiet chorobą tego narządu jest autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, zwane również chorobą Hashimoto. Typowymi dla tej jednostki cechami są nacieki limfocytarne, skutkujące obniżeniem echogeniczności w obrazie USG, obecność przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) oraz przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG). Istnienie tych zjawisk stanowi podstawę diagnostyki zespołu. Choroba objawia się poprzez osłabienie, senność, problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała. Występować może również wole. Leczenie jest oparte na suplementacji hormonów tarczycy. Na przeciwległym biegunie leży nadczynność tarczycy. Może być ona wynikiem nadmiernej produkcji TSH lub, co zdarza się częściej, efektem autoimmunizacji, czyli skutkiem choroby Gravesa-Basedowa. W jej przebiegu dochodzi do produkcji przeciwciał przeciwko receptorowi dla TSH, zdolnych do jego stymulacji. Do podstawowych objawów należy obecność wola, nadmierna pobudliwość, bezsenność, chudnięcie. Rzadziej spotykanymi, aczkolwiek patognomonicznymi objawami, są orbitopatia tarczycowa i obrzęk przedgoleniowy. Diagnostyka polega na przeprowadzeniu badań laboratoryjnych i stwierdzeniu występowania typowych objawów. Leczenie oparte jest zazwyczaj na metodach farmakologicznych, chirurgia stosowana jest w przypadku występowania ciężkiej orbitopatii.
Pingback: Nabrzmiały brzuch i brak okresu — jakie objawy mogą niepokoić?