Nawracające infekcje dróg moczowych i zapalenie pęcherza moczowego – jakie leki mogą pomóc?

Pod pojęciem zakażenia układu moczowego rozumiemy obecność drobnoustrojów chorobotwórczych w drogach moczowych powyżej zwieracza pęcherza moczowego. W warunkach zdrowia, drogi moczowe powyżej tego punktu są jałowe. Jakie drobnoustroje są odpowiedzialne za infekcje dróg moczowych? Jakimi lekami na zakażenia dróg moczowych obecnie dysponujemy?

Przyczyny stanu zapalnego dróg moczowych

Za infekcje dróg moczowych odpowiadają najczęściej bakterie. Dostają się one do dróg moczowych drogą wstępującą – początkowo kolonizują ujście cewki moczowej, a następnie zajmują kolejne odcinki układu moczowego, a więc pęcherz moczowy. Jeśli kolonizacja drobnoustrojów w pęcherzu nie zostanie opanowana, zajęte mogą zostać również nerki.

Bakterią, która najczęściej odpowiada za zakażenie dróg moczowy jest Escherichia coli. Jest to bakteria bytująca w jelicie grubym, która infekuje drogi moczowe w konsekwencji bliskości odbytu i cewki moczowej.

Inne bakterie, które również wywołują infekcje układu moczowego to m.in.:

• Staphylococcus saprophyticus – infekcje tym patogenem występują często u kobiet aktywnych seksualnie;
• Proteus mirabilis;
• Klebsiella spp;
• Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae – są to patogeny, które ciężko wykryć standardowymi metodami.

Należy mieć świadomość, że za infekcje dróg moczowych mogą odpowiadać również wirusy (głównie Herpes simplex) i grzyby (najczęściej Candida albicans). Grzybicze infekcje dróg moczowych często występują u pacjentów, którzy chorują na cukrzycę oraz u osób przewlekle cewnikowanych.

Infekcje dróg moczowych – czynniki ryzyka

Niektóre sytuacje predysponują do częstszego pojawiania się zapalenia dróg moczowych. Do czynników ryzyka infekcji dróg moczowych należy m.in.:

• antybiotykoterapia;
• obecność cewnika moczowego;
• niedobory odporności;
• leczenie immunosupresyjne (hamujące aktywność układu odpornościowego)
• zaburzenia czynności pęcherza moczowego takie jak np. pęcherz neurogenny;
• wady wrodzone układu moczowego;
• niektóre infekcje pasożytnicze, np. owsica;
• niedostateczna higiena (zaparcia, nietrzymanie kału);
• zastój moczu, np. wywołany przez kamicę moczową;
• refluks pęcherzowo-moczowodowy (stan, w którym mamy do czynienia ze wstecznym odpływem moczu z pęcherza do moczowodów, czyli w przeciwnym kierunku, niż fizjologiczny).

Warto wspomnieć również, że infekcje dróg moczowych istotnie częściej dotykają kobiety. Z czego to wynika? Przede wszystkim z odrębności anatomicznych cewki moczowej. Cewka moczowa kobiety jest istotnie krótsza, niż cewka moczowa mężczyzny, co ułatwia kolonizację pęcherza moczowego przez drobnoustroje.

Nawrót zakażenia, a ponowne zakażenie układu moczowego

W terminologii medycznej te dwa pojęcia nie są tożsame. Nawrotem zakażenia układu moczowego nazywamy kolejne zakażenie, które pojawia się po wyleczeniu. Nawrót spowodowany jest tymi samymi bakteriami, co pierwsze zakażenie, ponieważ wynika z przetrwania tych drobnoustrojów w drogach moczowych. Nawrót zakażenia układu moczowego rozpoznaje się, gdy objawy infekcji nawracają do dwóch tygodni od zakończenia terapii pierwszego epizodu zakażenia.

Z kolei mianem ponownego zakażenia nazywamy sytuację, gdy objawy infekcji pojawiają się po dwóch tygodniach od wyleczenia pierwszego zakażenia, nawet jeśli drobnoustrój jest taki sam, jak w pierwszym przypadku infekcji. Ponowne zakażenie układu moczowego nazywane jest również reinfekcją.

Zapalenie pęcherza moczowego i jego symptomy

Najczęstszą postacią infekcji dróg moczowych jest zapalenie pęcherza moczowego. Do objawów tego schorzenia należy:

• częste oddawanie moczu;
• ból w okolicy nadłonowej;
• bolesność okolicy nadłonowej podczas badania palpacyjnego;
• ból oraz pieczenie podczas oddawania moczu;
• krwiomocz – widoczne gołym okiem czerwone zabarwienie moczu;
• bolesne, naglące parcie na mocz.

Objawy zapalenia dróg moczowych

Objawy infekcji dróg moczowych zależą przede wszystkim od odcinka układu moczowego, który jest zajęty przez drobnoustroje. Warto odnieść się do symptomów zapalenia cewki moczowej, gdyż od tego zaburzenia często zaczyna się zakażenie układu moczowego. Do objawów zapalenia cewki moczowej należy:

• ból podczas oddawania moczu, zlokalizowany w rzucie cewki moczowej;
• swędzenie ujścia cewki moczowej;
• częste oddawanie moczu i parcia naglące (te objawy mogą świadczyć o dołączeniu się zapalenia pęcherza moczowego;
• u kobiet może wystąpić zwiększenie ilości wydzieliny z dróg rodnych, czasami upławy.

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek

W tym miejscu warto wspomnieć o odmiedniczkowym zapaleniu nerek, które najczęściej jest konsekwencją nieleczonego zakażenia dróg moczowych i jest o wiele groźniejsze, niż opisane powyżej zapalenie pęcherza moczowego i cewki moczowej. Typowe objawy odmiedniczkowego zapalenia nerek to:

• ból w okolicy lędźwiowej;
• gorączka;
• dreszcze;
• osłabienie;
• nudności i wymioty;
• objawy dyzuryczne – a więc częstomocz, bolesne oddawanie moczu, parcia naglące.

Jak widać, w przypadku odmiedniczkowego zapalenia nerek występują objawy ogólne (gorączka, dreszcze), co odróżnia to schorzenie od typowego zapalenia pęcherza moczowego i zapalenia cewki moczowej.

Leczenie zapalenia pęcherza i cewki moczowej

Zarówno w przypadku zapalenia pęcherza moczowego, jak i zapalenia cewki moczowej w terapii wykorzystuje się antybiotyki. W przypadku infekcji, dotyczącej pęcherza moczowego zastosowanie znajduje:

• furazydyna;
• kotrimoksazol;
• trimetoprim;
• fosfomycyna;
• amoksycylina z kwasem klawulanowym (lek drugiego rzutu, stosowany m.in. u kobiet w ciąży).

Z kolei w przypadku zapalenia cewki moczowej stosuje się:

• ceftriakson – podawany jednorazową drogą domięśniową;
• azytromycyna – również w jednorazowej dawce, podawana doustnie;
• doksycyklina – stosowana doustnie, zazwyczaj przez 7 dni.

Ze  względu na to, że zapalenie cewki moczowej zaliczane jest do chorób przenoszonych drogą płciową, leczeniu powinni zostać poddani również partnerzy seksualni pacjenta.

Farmakoterapia w przypadku ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek w niektórych przypadkach wymaga leczenia szpitalnego. Hospitalizacji wymagają pacjenci, u których pojawiają się uporczywe wymioty (co znacznie utrudnia przyjmowanie leków drogą doustną), ale także jest konieczne w przypadku kobiet w ciąży, braku poprawy pomimo leczenia oraz w przypadku wątpliwości co do rozpoznania. 

Lekiem pierwszego wyboru w przypadku tego schorzenia są antybiotyki z grupy fluorochinolonów (czyli cyprofloksacyna lub lewofloksacyna). Należy pamiętać, że fluorochinolony nie powinny być stosowane w trakcie ciąży, gdyż mają niekorzystny wpływ na rozwijający się płód. Leki alternatywne (drugiego wyboru) to:

• kotrimoksazol;
• cefpodoksym;
• ceftybuten;
• amoksycylina z kwasem klawulanowym.

W przypadku leczenia ambulatoryjnego leki podaje się drogą doustną, zaś w szpitalu antybiotyki są podawane początkowo dożylnie. W przypadku poprawy stanu klinicznego pacjenta możliwe jest przejście na antybiotykoterapię doustną. Podczas hospitalizacji stosuje się m.in.:

• fluorochinolony;
• aminoglikozydy (gentamycynę);
• ceftriakson.

Jak zapobiegać zakażeniom dróg moczowych i zapaleniu pęcherza moczowego?

W celu zapobiegania zakażeniom dróg moczowych i unikania nawracających infekcji warto zastosować się do kilku zasad. W tym celu powinniśmy przede wszystkim:

• przyjmować odpowiednią ilość płynów – najlepiej 1,5 – 2 litry wody mineralnej dziennie;
• w przypadku nawracających infekcji dróg moczowych, które wykazują związek ze stosunkami płciowymi, należy przed stosunkiem wypić szklankę wody, z kolei po stosunku – oddać mocz (takie postępowanie bywa zalecane przez lekarzy i jego celem jest nasilenie usuwania drobnoustrojów z dróg moczowych wraz z moczem);
• przyjmować żurawiny – żurawinę można spożywać w postaci suszonych owoców, soków lub specjalnych preparatów z wyciągiem z żurawiny. Owoce żurawiny zawierają pewne substancje, które utrudniają patogenom przyleganie do komórek nabłonka moczowego, co ogranicza ryzyko rozwoju zakażenia;
• oddawać mocz od razu po pojawieniu się parcia – wstrzymywanie mikcji niekorzystnie wpływa na układ moczowy i predysponuje do infekcji;
• unikać używania dopochwowych środków plemnikobójczych oraz dezodorantów intymnych – mają one działanie drażniące i sprzyjają infekcjom.

Istnieją również metody farmakologiczne, które chronią przed nawrotami infekcji. Należy do nich m.in.:

• dopochwowe stosowanie preparatów z Lactobacillus (czyli pałeczkami kwasu mlekowego);
• profilaktyczne przyjęcie pojedynczej dawki leku po stosunku płciowym – takie działanie jest wskazane, gdy infekcje są związane ze stosunkami płciowymi i gdy w ciągu roku infekcja wystąpi więcej, niż trzy razy;
• stosowanie wyciągu z bakterii E. coli – preparat ten stymuluje układ odpornościowy organizmu do walki z patogenami, dzięki czemu ogranicza nawroty zakażeń dróg moczowych.

Podsumowując, pojawienie się objawów klinicznych zakażenia dróg moczowych powinno skłonić nas do wizyty u lekarza, który po przeprowadzeniu wywiadu zadecyduje, czy konieczne są dodatkowe badania oraz zaleci nam odpowiednie postępowanie.